معرفی صنایع دستی ایران
مردم میهمان‌نواز ایرانی در هر نقطه از کشور با شرایط اقلیمی متفاوت و گاهی سخت هنر را به کار گرفتند و در زندگی خود جاری کردند. هنری که جنبه‌ی تزئینات نداشت و در تمام زمینه‌های زندگی روزمره‌ی مردم استفاده می‌شد. به همین دلیل است که هنر ایرانی‌ها در دنیا به عنوان “هنر- صنعت” شناخته می‌شود. اگر اهل خرید صنایع‌دستی و یا تورلیدر هستید، این مطلب راهنمای خوبی برای شما خواهد بود. همچنین اگر می‌خواهید برای آشنایان خارجی خود بهترین سوغاتی ایران را خریداری کنید، بی‌شک این مطلب باب میل شماست.
صنایع دستی چیست؟
صنایع‌دستی به هنر و محصولی گفته می‌شود که تمام یا بخشی از مراحل ساخت آن به دست هنرمند انجام شود به‌طوری‌که در طراحی آن از فرهنگ بومی و هنرهای اقلیمی استفاده می‌شود. محصولی که تحت عنوان صنایع‌دستی معرفی می‌شود و بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی به‌عنوان سوغات خریداری می‌کنند، در واقع ترکیب هنرمندانه‌ای از خلاقیت، ذوق فردی و هنر دست است. به همین دلیل صنایع‌دستی اصیل با قیمت بسیار بالایی به فروش می‌رسند.
انواع صنایع‌دستی در دو دسته هنرهای سنتی و هنرهای صناعی خلاصه می‌شوند، اما مهم‌ترین سوغاتی‌ها و صنایع‌دستی ایران کدام‌اند؟ در ادامه همراهمان باشید تا بیشتر درباره‌ی صنایع دستی کشور عزیزمان برایتان بگوییم.
طبقه‌بندی صنایع‌دستی و سوغاتی‌های ایران:
فرهنگستان هنر با جمع‌بندی هنر مناطق مختلف ایران یک دسته‌بندی ارائه کرده که به شرح زیر است:
۱- بافته‌های داری که شامل:
• قالی: قالی به‌عنوان مهم‌ترین زیرانداز شناخته می‌شود شامل قالی تمام پشمی، پشم ابریشم، کرک ابریشم، گل‌ابریشم، ابریشمی و تمام ابریشمی است.
• گبه
• زیلو
• نمدمالی سنتی
• اَیی بافی دولایه
• گلیم: گلیم خود سه نوع است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– گلیم دورو (ساده، پود بافت و تخت بافت)
– گلیم یک رو (سوماک، پودپیچ و سوزنی)
– گلیم یک رو با ترکیبی از بافت‌های قالی و گلیم همچون گلیم نقش برجسته‌ی ایلام
۲- دست بافته‌های دستگاهی یا نساجی سنتی ایران شامل:
• جاجیم و انواع آن مانند جاجیم، جاجیمچه، کلیمچه متکاذین، چنته، کیسه حمام، ماشته و اهرامی
• پِلاس
• پارچه‌بافی که خود به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
– پارچه‌های فاخر مانند زری، مخمل، مخمل نقش برجسته، ترمه، دارایی، ابریشم، ابریشم کلات نادری، ابریشم قاسم‌آباد رودسر، چادرشب و شال
– سایر پارچه‌ها مانند عبا، بَرَک، کرباس، متقال، اُرمک، شمد، احرامی، چادرشب، روفرشی و پرده‌ای
۳- رودوزی‌های سنتی شامل سه دسته کلی:
– دوخت روی پارچه: سوزن‌دوزی، پته‌دوزی، بخارا دوزی، نقش‌دوزی، نواردوزی، ملیله‌دوزی، گلابتون‌دوزی، خوس‌دوزی، زرتشتی دوزی، قلاب‌دوزی رشت و اصفهان
– دوخت داخل پارچه که شامل دو نوع چشمه‌دوزی و سکمه‌دوزی است.
– دوخت‌های الحاقی مانند قیطان‌دوزی، ده یک دوزی، پلیه‌دوزی، آجیده‌دوزی، منجوق‌دوزی، پولک‌دوزی، سکه‌دوزی، زغره‌دوزی، نقده‌دوزی، تکه‌دوزی (چهل‌تکه)
۴-هنرهای فلزی که شامل:
دواتگری، حکاکی روی فلز، قلم‌زنی، مشبک‌دوزی، ملیله‌کاری، زرگری، کوفته‌گری، طلاکاری، نقره‌کوبی و مس‌کوبی، چلنگری، قفل‌سازی، ریخته‌گری، زیور‌سازی، ضریح‌سازی، اسلحه‌سازی و علامت‌سازی
۵-میناکاری شامل
مینای نقاشی، مینای خانه‌بندی، مینای مرصع
از جمله هنرهای تزئینی ایران هستند که بیشتر توسط استادکاران ماهر در زمینه‌ی کار با چوب انجام می شود. مینای مرصع یکی از گران‌ترین و سخت ترین انواع میناکاری در هنر ایران است.
۶-سفالگری
که به دو دسته‌ی کلی سفال بدون لعاب و سفال لعاب‌دار تقسیم می‌شود. نمونه‌هایی عالی و باستانی از این دست صنایع در موزه‌ی ملی یا موزه‌ی ایران باستان در خیابان ۳۰ تیر قرار دارد.
– سفال بدون لعاب: سفالگری با دست، چرخ‌کاری، نقش برجسته سفالی
– سفال لعاب‌دار: سفال دوغابی، لعاب سازی، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب و کاشی که خود شامل کاشی هفت‌رنگ، کاشی معرق، کاشی زرین‌فام، کاشی مینایی، کاشی معقلی است.
۷- آبگینه
برای مشاهده‌ی بهترین و فاخرترین آثار آبگینه و سفالینه‌ی ایران می‌توانید به موزه‌ی آبگینه و سفالینه در خیابان ۳۰ تیر مراجعه کنید.
انواع شیشه‌گری به روش فوت و یا شیشه‌گری قالبی، شیشه‌گری دو پوست یا سه پوست، تزئین شیشه از جمله تراش روی شیشه، نقاشی روی شیشه، آب‌گز کاری و مات کاری، تلفیق فلز و شیشه هستند.
۸-هنرهای مرتبط با چوب
هنرهای مرتبط با چوب شامل خراطی، کنده‌کاری، ساز سازی، آروسی سازی، معرق چوب، منبت‌کاری، مشبک‌کاری، خاتم‌کاری، گره چینی، سوخت روی چوب، درودگری، نازک‌کاری، معرق-منبت هستند.
۹-هنرهای مرتبط با سنگ
سنگ‌تراشی، خراطی سنگ، معرق سنگ، مشبک سنگ، حکاکی سنگ، مرصع، فیروزه کوبی از جمله اصیل‌ترین هنرهای ایرانی با استفاده از انواع سنگ های قیمتی و سنگ های تزئینی هستند. بدون اغراق می توان هنرهای تزئینی روی سنگ را از ماندگارترین هنرهای ایرانی در تمام دوران تاریخ این سرزمین دانست.
۱۰-نگارگری
نگاگری شامل کتاب و معرق کتاب از جمله تذهیب، تشهیر و گل و مرغ، طراحی گلیم و فرش، طراحی قلم، ترسیمات ناخنی، گره کشی ساخت ابزار و مواد ازجمله بوم سازی، ساخت قلم و قلم‌مو، ساخت رنگ، مهره، کاغذ پوستی و تخته صیقل است.
۱۱-چاپ‌های سنتی
چاپ‌های سنتی به دو دسته‌ی کلی چاپ روی کاغذ (چاپ سنگی) و چاپ روی پارچه تقسیم می‌شود و قلم کاری، کلاقه دوزی (باتیک)، گره خورد (دارایی) نیز در همین بخش جای می‌گیرند.
۱۲-حصیربافی
حصیر بافی شامل بوریابافی، چیغ بافی، مروار بافی و بامبو بافی است. هر ایرانی که به شمال و یا جنوب ایران سفر کرده باشد حتما یکی از وسایل حصیری را به عنوان سوغاتی با خود به همراه می‌آورد. حصیر بافی و بامبو بافی حاصل ذوق هنری ایرانی ها و ترکیب آن با انواع نخ‌های رنگی است.
۱۳- نمدمالی
نمدمالی یکی از قدیمی‌ترین حرفه‌های سنتی ایران است که از آن برای تولید لوازم مختلف زندگی از فرش و زیرانداز تا پتو، کیف، لباس و… استفاده می‌کنند. در زبان فرانسوی پارچه نمد معادل فوتر است و از پشم گوشت تهیه می‌شود. هنرمندان ایرانی با رنگ‌آمیزی نمدهای آماده شده صنایع دستی زیبایی تولید می‌کنند. متاسفانه امروز نمدها بیشتر در زمینه‌ی تولید فرش به کار می‌‌روند و از فوتر در صنایع تزئینی استفاده می‌شود.
۱۴- پوستین‌دوزی
پوستین دوزی یکی از هنرهای اصیل مردم گلستان و دامداران است که متاسفانه آرام آرام در حال فراموش شدن است. به لباس‌هایی از جنس پوست بره یا گوسفند در زبان ترکمنی «اوچمک» می‌گویند. همه‌ی ما در خاطرات کودکی مردی با کلاه کرم رنگ و پالتوهایی از جنس پوست گوسفند در دشت را به خاطر داریم. آن پالتوها همان پوستین‌های معروف ایرانی است. ایرانی‌ها بر خلاف سایر اقوام از پشم به عنوان لایه زیرین استفاده می‌کردند و نمای جلوی لباس پوست حیوان بوده است که معمولا رنگ آمیزی می‌شد.
۱۵-وسایل چرم
ازجمله سراجی و حکاکی روی چرم است. این هنر قدیمی ایران در حکاکی روی چوب و فلز نیز انجام می‌شود. در میان سایر صنایع‌دستی ایران به جرات می‌توان گفت که هنر حکاکی روی چرم زنده‌ترین و مشهورترین هنر ایران در بین جوانان است.
۱۶-رنگ‌سازی
سنتی از جمله رنگ‌های حیوانی، گیاهی، معدنی، شیمیایی و مرکب‌سازی است. در رنگ‌سازی سنتی از ریشه رنگ‌دانه‌های طبیعی موجود مانند پوست انار، پیاز، روغن کوهی، لارو حشرات، گیاه روناس و … استفاده می‌شود.
۱۷-رنگرزی سنتی
رنگرزی سنتی بر روی کاغذ، چوب، ابریشم، پشم و پنبه انجام می‌شود. همچنین در ادامه‌ی هنر رنگرزی سنتی، ایرانی‌ها به سراغ دیگر مواد نیز رفتند؛ به‌طور مثال انواع کاغذ رنگی و یا چوب‌های رنگی جهت تولید وسایل مختلف را تهیه کردند.
اگر شما هم هنر و صنایع‌دستی خاصی از کشور عزیزمان ایران می‌شناسید به ما معرفی کنید.
منتظر نظرهای شما عزیزان هستیم.
